نظام تربیت کادر در جمهوری خلق چین

مقدمه

«پرورش یک درخت ده سال طول می‌کشد، امّا تربیت یک انسان صدسال به طول می‌انجامد» (ضرب المثل چینی)

آموزش و تربیت مقامات اجرایی (کادر) اساس فرایند مدرن‌سازی با آموزه‌های سوسیالیستی در دولت تک حزبی چین است. بنا بر گزارش مرکز مطالعات و تحقیقات اروپا-چین (ECRAN)، کمتر کشوری همچون چین تربیت زمامداران خود را جدی گرفته است. تربیت کادر یا در مؤسسات خاصی همچون مدارس و آموزشگاه‌های حزب کمونیست (شامل تمام سطوح و سازمان‌های اجرایی) یا از طریق همکاری، تبادل و عقد قرارداد تجاری با پیمانکاران محلی، ملّی یا بین‌المللی انجام می‌گیرد. حزب کمونیست چین آموزشگاه‌های مخصوص برای تحصیلات پس از متوسطه دارد که به مثابه اندیشکده عمل می‌کنند و سطوح مختلف از دیپلم، لیسانس، فوق لیسانس و دکتری را در برمی‌گیرد. لازم به ذکر است که در چین تحصیلات اجباری توسط دولت فقط ۹ سال است که از شش‌سالگی تا پانزده سالگی را شامل می‌شود.

سطوح مختلف کادر کشور چین

هرچند دولت جمهوری خلق چین و کنگره دارای اختیارات فنی برای مدیریت و آموزش کادر را دارند امّا در عمل این تنها وظیفه حزب کمونیست به‌خصوص کمیته‌های حزب در بخش «دپارتمان سازمان‌دهی نیروی انسانی» در تمام سطوح ملّی، محلی و استانی است. به‌عبارت‌دیگر کمیته مرکزی حزب کمونیست چین مدیریت کادرها را در سطح استان یا بالاتر از آن به عهده دارد و کمیته‌های حزبی استانی، کادر بخش‌داری‌ها و شهرهای سطح بخش‌ها اداره می‌کنند کسانی که کادرهای سطح کانتی‌ها را مدیریت می‌کنند. کمیته‌های حزب در سطح کانتی‌ها نیز مسئولیت اداره کادرهای سطح شهرک‌ها و شهرستان‌ها را بر عهده دارند کسانی که مدیریت کادرهای محلی را بر عهده دارند. خود کمیته مرکزی گویا حدود ۴۰۰۰ تا ۵۰۰۰ پست کادری مستقیماً مدیریت می‌کنند و افرادی در رده‌های فرمانداران استان‌ها، معاونان فرمانداران، رؤسای کنگره‌های خلق استان و رؤسای دادستان‌های در سیستم قضایی را شامل می‌شوند. به‌طور کلی، بیش از ۲۰۰۰ آموزشگاه / مدرسه وابسته به حزب کمونیست در چین وجود دارد. در سطح استانی به ازای هر ۳۱ استان، مناطق خودمختار و شهرداری‌ها یک مدرسه / آموزشگاه‌ها وجود دارد البته امکان این نیز وجود دارد که به صلاحدید کمیته‌های استانی حزب کمونیست چین در سطح بخش‌ها نیز آموزشگاه تأسیس شود. در سطح شهرها نیز مدارسی در پانزده شهر بزرگ وجود دارد که به آن‌ها «آموزشگاه‌های سطح معاونت استانی» گفته می‌شود. علاوه بر این، «دپارتمان کاری جبهه متحد حزب کمونیست چین» سیستمی در سطح ملی متشکل از ۱۰۰۰ «دانشکده سوسیالیسم» دارد که مأموریتشان آموزش و تربیت کادر از میان اقلیت‌های قومیتی و دیگر طبقات خاص جامعه مورد نظر این دپارتمان است.

اهداف تربیت کادر

تربیت کادر در چین دو هدف دارد: (۱) تبعیت ایدئولوژیک و (۲) صلاحیت حرفه‌ای. گرچه در دوران بسا مائو، زمان اختصاص داده شده برای آموزش‌های ایدئولوژیک کمتر شده است، امّا عقاید ایدئولوژیک هنوز در ارتقای درون کادر و موقعیت‌های بهتر مؤثر است. با این حال، امروزه به نسبت گذشته بسیاری از متصدیان پست‌های مدیریتی را کارشناسان حرفه‌ای، تعلیم دیده و با صلاحیت بالا تشکیل می‌دهند. صلاحیت حرفه‌ای شامل مهارت‌های مدیریت، رهبری، تسلط بر موضوعات عمومی مانند اقتصاد، روابط بین‌الملل، امور نظامی، حقوق، حسابداری، تاریخ، فلسفه، آشنایی با ادیان جهانی و تسلط بر زبان انگلیسی است. فرایند آموزشی به‌گونه‌ای است که زمان فزاینده‌ای در دوره‌های آموزشی به تجزیه‌وتحلیل و بحث درباره مطالعات موردی، رویدادهای جاری و تحقیقات اختصاص می‌یابد. بسیاری از کلاس‌ها زمان قابل‌توجهی را برای ارائه و توضیح یافته‌های پژوهش و تشریح چگونگی ارتباط این تحقیق با مدیریت عملیاتی ضمن بیان کاستی‌های سیاستی صرف می‌شود.

آموزش در مدارس و آموزشگاه‌های حزب کمونیست صرفاً به جهت آموزش ارزشمند نیست بلکه این آموزشگاه‌ها فضایی را برای شبکه شدن کادر کارآموزان با هم فراهم می‌کنند. به‌عنوان‌مثال، یکی از شرایط حضور در این آموزشگاه‌ها، حضور شبانه‌روزی (به غیر از آخر هفته‌ها) در فضای دانشگاه / آموزشگاه در کنار سایر هم‌دوره‌ای‌ها است. این روابط شکل گرفته در طول دوره آموزشی صرف ایجاد و تقویت روابطی بین افراد کادر می‌شود که در آینده به روان کردن امور در سیستم ادارات دولتی چین کمک می‌کند.

مدرسه مرکزی حزب کمونیست در چین، بستر حیاتی برای نوسازی ایدئولوژیک برای سیاست‌گذاری و مدیریت در حزب است. فارغ‌التحصیلان و کارآموزان سطوح بالا با حمایت افراد حزب ایده‌های خود را در حوزه اجرا با -در راستای مبانی ایدئولوژیک- در مدارس حزب کمونیست برای پژوهش و تحقیق ارائه می‌کنند؛ بنابراین، مدارس حزب کمونیست فضای مهمی را بین مؤسسات آکادمیک مستقل‌تر و تحقیقات در راستای سیاست‌گذاری‌های مستقیم در خود بخش‌های اداری پر می‌کنند.

چنانچه ذکر شد مدارس حزب کمونیست در تمام سطوح سلسله‌مراتب دیوان‌سالاری اعم از مرکز کشور گرفته تا استان‌ها، کانتی‌ها، حوزه ریاست‌های محلی و حتّی سطوح اجرایی شهرستان‌ها فعال هستند. به علاوه، بسیاری از شرکت‌های بزرگ دولتی، سازمان‌های نظامی و سازمان‌های دولت مرکزی اغلب یک یا چند آموزشگاه مختص به خود دارند که زیر نظر حزب کمونیست است. کمیته محلی حزب در هر مؤسسه یا ناحیه اداری در مورد برنامه‌های آموزشی سالانه کادر تصمیم می‌گیرد. سایر مؤسسات تخصصی تربیت کادر شامل آموزشگاه‌های اداری برای کادرهای عالی‌رتبه «غیر راهبر» است که مسئول سازمان یا دپارتمان خاصی نیستند و همچنین شامل آکادمی‌های سوسیالیستی است که عضو حزب نیستند امّا از جمله کادرهای راهبر هستند.

تمام اعضای کادر حتّی عالی‌رتبه‌ترین رهبران می‌بایست متناسب با رتبه خود در محل خدمتشان تحت آموزش‌های دوره قرار بگیرند. به‌طور مثال، آموزشگاه مرکز حزب کمونیست تا درجه معاون وزیر را آموزش می‌دهد. حتّی مقامات بالاتر -از جمله اعضای دفتر سیاسی-اجرایی حزب موسوم به پالیتبرو نیز آموزش‌های خود را از طریق جلسات ویژه، جلسات توجیهی و کنفرانس‌ها دریافت می‌کنند. دپارتمان سازمان‌دهی نیروی انسانی حزب نیز از میان افراد زیر نظر خود، نامزدهایی را برای دوره‌ها و برنامه‌های ویژه انتخاب می‌کند. انتخاب برای آموزش معمولاً حکایت از یک نوع موفقیت برای ارتقای موقعیت شغلی افراد است. به‌راستی، کادر هایی که برای ارتقا در نظر گرفته می‌شوند باید ابتدا آموزش‌های لازم را دریافت کنند. نکته بسیار جالب در حزب کمونیست چین این است که معمولاً رهبر بعدی حزب-دبیرکل- پیش از قرار گرفتن در مسئولیت رهبری، رئیس مدرسه / آموزشگاه مرکزی حزب کمونیست چین می‌شود و در این پست بسیار فعال عمل می‌کنند. گویا قرار است که مدیریت نوآوری‌های جدید در سیاست‌گذاری، طرح و بحث و همراه کردن کادر را برای برنامه‌های رهبر جدید تدارک ببینند. هوجینتائو در سال ۱۹۹۳ میلادی رئیس مدرسه مرکزی حزب شد که در پایان او را برای جانشینی ژیانگ زمین به‌عنوان دبیرکل حزب کمونیست آماده کرد. شیء جین‌پینگ دبیرکل و رهبر حال حاضر چین نیز در سال ۲۰۰۷ میلادی رئیس مدرسه مرکزی حزب شد سپس در سال ۲۰۱۲ میلادی به دبیرکلی حزب کمونیست و رهبری جمهوری خلق چین منصوب شد.

تربیت کادر، آموزشگاه‌های حزب کمونیست، مدارس مدیریت اجرایی و آکادمی‌های سوسیالیسم به گونه سازمانی در حوزه محلی خود کاملاً یکپارچه عمل می‌کنند. امّا همانند سایر بخش‌های اداری چین، سلسله‌مراتب مدارس حزب یک سازمان واحد یکپارچه عمودی را تشکیل نمی‌دهد بلکه یک سیستم ژله‌ای گونه بدون زنجیره فرمان مستقیم از بالا به پایین است. در واقع، هرچند مدارس سطوح پایین‌تر حزب توسط سطوح بالاتر هماهنگ و هدایت می‌شوند، آن‌ها فقط مستقیماً به کمیته محلی حزب در حوزه اداری خود پاسخگو هستند. بودجه نیز کاملاً از بودجه آموزش کادر دولت محلی تأمین می‌شود. علاوه بر این، مدارس حزب خودشان اغلب به‌طور خودکفا درآمد قابل‌توجهی را به‌دست می‌آورند. به‌طور مثال، این تأمین مالی از طریق برگزاری دوره‌ها و برنامه‌هایی جهت اعطای مدرک -خارج از تعهدات آن‌ها در طرح آموزش کادر حزب- صورت می‌گیرد. امّا در اصل توسط ادارات سطح بالاتر یا مدارس حزبی تأمین مالی نمی‌شوند.

مهم‌ترین مراکز آموزشی تربیت کادر

تعداد مؤسسات و شیوه‌های آموزش کادر، از اواسط دهه ۱۹۹۰ میلادی، تقویت شده است. در نتیجه افزایش رقابت، کمیته‌های محلی حزب گزینه‌های انتخاب بیشتری در زمینه ارائه‌دهندگان انواع خدمات آموزشی دارند. مدارس و آموزشگاه‌های معمولی، دانشگاه‌ها و مبادلات -دانشجو / کارآموز- در سطح ملّی یا بین‌المللی دوره‌هایی را فراهم آورد که عملاً فاقد محتوای سیاسی و بر مهارت‌های مدیریتی، فنون رهبری، حقوق، دانش اقتصاد، برنامه‌ریزی شهری و… متمرکز است. علاوه بر دو آموزشگاه / مدرسه بزرگ دیگر یعنی مدرسه مرکزی حزب کمونیست و مدرسه ملّی مدیریت در پکن ، کمیته‌های مرکزی و محلی حزب کمونیست نیز آکادمی‌های تازه تأسیسی به‌منظور گسترش بیشتر گفتمان سوسیالیستی و رقابت در زمینه آموزش سیاست پایه و ایدئولوژیک شکل دادند. این آکادمی‌ها عبارت‌اند از:

1. آکادمی مدیریت کسب‌وکار در شهر دالیان : با تمرکز بر دانش مدیریت و اقتصاد برای رهبران شرکت‌های دولتی.
2. آکادمی رهبری اجرایی پودانگ در شهر شانگهای : با تمرکز بر امور مربوط به روابط بین‌الملل.
3. آکادمی رهبری اجرایی در شهر یان‌آن : با تمرکز بر گفتمان و سنت‌های انقلابی در چین.
4. آکادمی رهبری اجرایی در شهر جینگ. گانگ. شان : با تمرکز بر گفتمان و سنت‌های انقلابی در چین.

با این حال، همه این فعالیت‌ها با چشم رقابت بازاری در زمینه ارائه خدمات و آموزش نیز تدارک دیده شده است. در خصوص خود اعضای کادر نیز امروزه بیش از گذشته به‌جای آموزش‌های سنّتی و تبدیل شدن به ایدئولوگ‌ بر عنصر صلاحیت حرفه‌ای در زمینه‌های تخصصی مدیریت، رهبری و به‌طور کلی تبدیل شدن به طبقه کارشناس‌های نخبه مورد نیاز برای حل مسائل ملّی و محلی چین تمرکز دارند!

جمع بندی

مدارس حزب کمونیست چین، علاوه بر آموزش کادرها، نقش کلیدی دیگری که ایفا می‌کند، اتاق فکری برای سیاست‌های اصلاحات حزبی است. اعضای هیئت‌علمی مدرسه مرکزی حزب کمونیست در مورد موضوعات مختلف می‌نویسند. بررسی موضوعات مقاله در مجله اصلی حزب نشانه خوبی از نقش مدرسه مرکزی به‌عنوان یک اتاق فکر است. موضوعات معمولاً در هشت دسته موضوعی کلی تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از: اصلاحات سیاسی در تشکیلات حزبی / ظرفیت حکمرانی، تاریخ حزب کمونیست، نظریات راهبری حزب، ایدئولوژی‌هایی با مشخصات چینی، توسعه و اصلاح اقتصادی، روابط بین‌الملل و سیاست چین در خصوص ماکائو، تایوان و هنگ‌کنگ، توسعه اجتماعی.

در طول زمان مقالات با موضوع ایدئولوژی مارکسیسم-لنینیسم و تاریخچه حزب کاهش یافته است امّا مقالات با عنوان مرتبط با جنبه‌های ایدئولوژیک «سوسیالیسم با خصوصیات چینی» پیوسته رشد کرده‌اند. به‌استثنای سال ۲۰۰۲، مقالات مربوط به جنبه‌های اصلاحات سیاسی، ساخت و تشکیلات سازی حزب و حکمرانی حزب کمونیست چین رشد چشمگیری داشته است. این موارد اخیر در سال منتهی به کنگره شانزدهم حزب و پس از ابتکار «نمایندگی سه وجهی» ژیانگ زمین در سال ۲۰۰۱ میلادی به اوج خود رسید. مقالات مربوط به امور بین‌الملل اوج مشابهی را در سال‌های ۲۰۰۱-۲۰۰۲ میلادی نشان دادند، اگرچه در پنج سال قبل‌تر از آن و پس از تأسیس مؤسسه مطالعات راهبردی در حزب کمونیست افزایش ثابتی وجود داشت. این جهش‌ها در نشریات مربوط به اصلاحات سیاسی و امور بین‌الملل قابل توجه است و نشان‌دهنده نقشی است که مدرسه مرکزی حزب کمونیست در شناور کردن و بررسی ایده‌های اصلاح‌طلبی جدید پیش از تشکیل کنگره بعدی نقش جدی بازی می‌کند.