نباید این نکته را فراموش کرد که اسد دوستی قابل اعتماد برای چین به حساب می‌آمد و به همین سبب، چین ۱۰ بار از حق خود برای وتوی قطعنامه‌های انتقادی شورای امنیت علیه دولت اسد استفاده کرد. چین از سال ۲۰۱۹ بزرگترین شریک اقتصادی سوریه بود و تا سال ۲۰۲۲، حجم تجارت میان دو کشور به بیش از ۴۱۵ میلیون دلار رسیده بود. در سپتامبر ۲۰۲۳ نیز، بشار اسد، رئیس جمهور سوریه برای اولین بار پس از بحران ۱۲ ساله این کشور از چین بازدید کرد و در پی این سفر مقامات دو کشور شراکت راهبردی خود را اعلام کردند.
بنابراین، سقوط دولت اسد اتفاقی ناخوشایند برای چین به حساب می‌آید که همین امر به تنهایی نیز بر منافع چین در غرب آسیا اثر گذار است؛ اما آنچه که بیش از هر چیز دیگری می‌تواند به عنوان تهدیدی اساسی برای چین به حساب آید، نقش پررنگ جنگجویان اویغور در جبهه مقابل است. همراهی تعداد زیادی از شورشیان موسوم به «حزب اسلامی ترکستان» با هیئت تحریر شام در براندازی دولت بشار اسد اتفاق ویژه‌ای بود که در سوریه رخ داد و زنگ‌های هشدار را در پکن به صدا درآورد؛ چرا که اویغورها از جمله مهم‌ترین گروه‌های مسلح خارجی‌ای بودند که در تحولات اخیر سوریه نقش‌آفرینی داشتند و بر اساس اظهارات«عماد مصطفی» سفیر وقت سوریه در چین، بیش از پنج هزار شبه نظامی اویغور تا سال ۲۰۱۷ در ادلب سازماندهی شده بودند.
در ویدئوهای تبلیغاتی منتشر شده از سوی «حزب اسلامی ترکستان» این وعده داده شده است که دامنه فعالیت‌های تروریستی این گروه به سوی استان سین‌کیانگ چین گسترش خواهد یافت. در همین راستا عبدالحق الترکستانی، فرمانده گروه تروریستی حزب اسلامی ترکستان، از اویغورهای سراسر جهان خواست تا به مبارزه علیه رژیم اسد و چین بپیوندند. او در پیام خود گفته بود که «ما امروز به برادران خود کمک می کنیم تا در سوریه جهاد کنند و فردا سربازانمان باید آماده بازگشت به چین باشند تا سین کیانگ را از دست اشغالگران آزاد کنند». با وجود اینکه فعالیت‌های «حزب اسلامی ترکستان» در خاک چین و مناطق همجوار به شکلی محسوس کاهش یافته است، اما وجود گزارش‌های متعدد در مورد سازماندهی و آموزش این گروه تروریستی در سوریه که تجربه جنگ واقعی را هم کسب کرده‌اند، از نگاه چین تهدیدی بالقوه به حساب می‌آید که می‌تواند منجر به گسترش تروریسم در مناطقی نظیر آسیای میانه شود و ناامنی را به داخل مرزهای چین گسترش دهد.
بر اساس گزارش‌های معتبر، حزب اسلامی ترکستان در حال جذب نیرو از جوامع اویغور قزاقستان و قرقیزستان در آسیای میانه است و اتحادی غیررسمی با«ارتش آزادیبخش بلوچستان» و«تحریک طالبان پاکستان» شکل داده است تا زمینه‌های لازم برای آسیب وار کردن به منافع چین، از جمله پروژه‌های مربوط به ابتکار کمربند و جاده در آسیای میانه و پاکستان را فراهم کنند. در افغانستان نیز علی‌رغم وجود روابط خوب میان طالبان و چین، نباید فراموش کرد که حاکمیت طالبان بر افغانستان با تسلط کامل همراه نیست و این کشور میزبان هسته‌های غیر فعال حزب اسلامی ترکستان است و امکان فعالیت مجدد آن‌ها وجود دارد.
بر همین اساس می‌توان گفت که فروپاشی دولت اسد در سوریه می‌تواند به عنوان یک محرک برای گسترش تروریسم به سایر نقاط جهان عمل کند و این تهدید برای چین نیز از ناحیه تروریست‌های اویغور به شدت برجسته است. در چنین شرایطی، نقش‌آفرینی ترکیه به عنوان مهم‌ترین دولت حامی گروه‌های مسلح مخالف دولت اسد در سوریه موضوعی است که با دقت از سوی چین مورد بررسی و رصد قرار می‌گیرد؛ چرا که با توجه به حمایت آن از اویغورهای مخالف چین و نیز سازماندهی آن‌ها در ادلب، می‌تواند نقشی اساسی در تهدید‌های آتی این گروه علیه چین داشته باشد. همچنین ابتکارات سیاسی‌ای نظیر ایجاد شورای دولت‌های ترک که در نهایت منجر به افزایش قدرت بازیگری ترکیه در آسیای میانه و مناطق مجاور استان سین‌کیانگ چین می‌شود، مسئولیت آن را در قبال تحولات ضد امنیتی در این مناطق بیشتر خواهد کرد و این امر در صورت مدیریت غلط می‌تواند منجر به چالش‌های جدی در روابط چین و ترکیه شود.
در چنین شرایطی، رایزنی‌های امنیتی و ضدتروریسم میان چین، ایران، روسیه و کشورهای آسیای میانه به‌ویژه تاجیکستان، موضوعی است که باید در دستور کار این کشورها باشد. همچنین گسترش سرمایه‌گذاری‌های چین در زیرساخت‌های آسیای میانه و تعریف بستر‌های همکاری مشترک و چند جانبه با جمهوری اسلامی ایران، پاکستان و روسیه، ذیل ابتکاراتی نظیر کمربند و جاده، امنیت جهانی و توسعه جهانی می‌تواند منجر به ایجاد توسعه و رفاه در مناطق مجاور چین و از بین رفتن زمینه‌های ظهور افراط‌گرایی و تروریسم شود.
*فرشاد عادل – دبیرکل اندیشکده مطالعات راهبردی ایران و چین