حکمرانی چینی در پیشبرد ابتکار کمربند و راه

مقدمه 

برای فهم اهداف پکن در پیشبرد ابتکار کمربند و راه لازم است که ساختارهای تصمیم ساز برای راهبری این طرح را شناسایی کنیم سپس ابزارهای آن را در تحقق اهداف درک کنیم. حزب کمونیست چین با بیش از ۹۵ میلیون کادر آموزش دیده نقش اصلی را در حکمرانی جمهوری خلق باز می­کند چنانچه گویا حزب به مثابه یک دولت است و نهادهای رسمی جمهوری خلق چین نماد بیرونی دموکراسی درون حزبی حزب حاکم چین هستند. یکی از نهادهای تاثیرگذار در سیاست خارجی و جهانی چین، دپارتمان جبهه کاری متحد(tongzhan gongzuo، 统战工作) است که ذیل کمیته مرکزی حزب کمونیست چین فعالیت می­کند. مفهوم «جبهه متحد»برای نخستین بار توسط حزب کمونیست چین در اوایل دهه ۱۹۲۰ پذیرفته شد؛ دوره‌ای که کُمینتِرن (اتحادیه جهانی احزاب کمونیست)با رهبری شوروی توانسته بودند در کشورهای مختلف حضور خود را گسترش دهند. اما در چین با گذشت زمان، مفهوم اصلی معنای گسترده‌تری پیدا کرد و به توانمندی حزب کمونیست چین برای همکاری، ایجاد اتحاد؛ جهت‌دهی سایر احزاب سیاسی و نیروهای اجتماعی و از میان برداشتن موانع احتمالی اشاره داشت.

گرچه حزب حاکم چین دارای دپارتمان­های مرتبط دیگر مرتبط با حوزه خارجی همچون دپارتمان روابط بین‌الملل و دپارتمان تبلیغات است با این حال، به نظر می­رسد دپارتمان جبهه کاری متحد یک بروکراسی نامرئی دارد که سایر دپارتمان­های با حوزه­های مشترک را نیز هدایت می­کند.  ماموریت­های مهّمی در سیاست خارجی همچون بازگشت مناطق هنگ کنگ، ماکائو  و تایوان به چین بزرگ بر عهده دپارتمان جبهه کاری متحد گذاشته شده است که با طراحی ایده «یک کشور و دو سیستم» از طرف این دپارتمان همراه شد. همچنین از دیگر ماموریت­های مهّم این دپارتمان در سیاست خارجی طرح کمربند و راه است که با همکاری سایر دپارتمان­های روابط بین الملل و تبلیغات و حتی دپارتمان سازماندهی نیروی انسانی انجام می­شود. از جمله طراحی­های پکن در طرح کمربند و راه می­توان به جمع آوری اطلاعات و پیشنهادات برای سیاست گذاری، همکاری اقتصادی بین کشورهای مشارکت‌کننده در مسیر کمربند و راه، ایجاد فضای مساعد بین‌المللی با فعالیت‌های تبلیغاتی و تبادلی از طریق اقوام و مذاهب اقلیتی چین اشاره کرد. چین برای تحقق این طراحی­ها نیز علاوه بر نوشتن تفاهم ­نامه­ ها و قراردادها با کشورهای هدف اقدام به ایجاد سه بستر مهّم می­کند از جمله:

1. ایجاد رسانه ­های مشترک با کشورهای هدف
2. ایجاد دانشگاه­ها و مراکز پژوهشی مشترک با کشورهای هدف
3.  ایجاد جامعه تجاری مشترک با کشورهای هدف 

همکاری بین ایران و چین نیز در خلا امکان تحقق ندارد و با صرف تفاهم نامه بین نخبگان سیاسی نیز لباس حقیقت به خود نخواهد پوشید. زمانی این مهم درک می­شود که به طراحی و بسترسازی­های چین در سایر کشورهای هدف در مسیر ابتکار یک کمربند و یک راه نگاهی بیاندازیم. در این طراحی علاوه بر نخبگان سیاسی لازم است که نخبگان علمی و دانشگاهی کشور هدف درگیر شوند همانگونه که افکار عمومی مردم کشور هدف و رسانه­ هایشان اهمیت دارند. در قدم­ بعدی بستر جامعه تجاری جهت همکاری مهم می­شود که لباس واقعیت به همکاری می­پوشاند. پژوهشگران در این پژوهش سعی کرده­اند که به صورت جامع و مختصر، طراحی پکن در مسیر تحقق اهداف یک کمربند و یک راه را برای جامعه نخبگان ایرانی توضیح دهد تا بتواند برای بهره برداری بهتر ایران اسلامی مفید فایده باشد. 

 

 طراحی چینی در مسیر یک کمربند و یک راه

همانطور که مقامات چینی و اندیشمندان بسیاری از کشورها بارها به آن اشاره کرده‌‌‌اند، راهبرد یک کمربند یک راه، یکی از مهمترین سیاست‌های دولت شی جین پینگ و یک پروژه اقتصادی کلان است که ۲۶ کشور و منطقه را در بر می‌گیرد. بر اساس اطلاعات موجود، این طرح، مناطق حدود ۷۰ درصد از چینی‌های خارج از کشور را تحت پوشش خود قرار می‌دهد (Zhang, 2017, p. 50). با تصور اینکه این راهبرد کلان «نه تنها راه توسعه اقتصادی بلکه فرصتی برای گسترش فعالیت‌های دپارتمان جبهه کاری متحد در مقیاس جهانی است» حزب کمونیست را ملزم به ایجاد «حوزه دوستی» با خارج از مرزها کرده است (Lin, 2018, p. 26). در سال ۲۰۱۵ میلادی، حزب به دپارتمان جبهه کاری متحد در سطوح پایین دستور داد تا انرژی خود را روی سه ماموریت زیر متمرکز کنند:

جمع آوری اطلاعات و پیشنهادات برای سیاست گذاری

در سپتامبر ۲۰۱۵، وب سایت رسمی دپارتمان جبهه کاری متحد اعلام کرد که این نهاد شروع به سازماندهی گروه‌‌‌های تحقیقاتی و نظرسنجی برای بررسی ظرفیت‌های سرمایه  گذاری برای راهبرد یک کمربند یک راه کرده است. این تیم که از کارشناسان برجسته، دانشگاهیان و کارآفرینان تشکیل شده به مناطق مرتبط این راهبرد، مانند منطقه خودمختار سین کیانگ- اویغور اعزام شده اند. درواقع این اولین تلاش‌های دپارتمان کاری در راستای این هدف بود و برنامه‌های تحقیقاتی دپارتمان همچنان ادامه دارد.

 

همکاری اقتصادی بین کشورهای مشارکت‌کننده در مسیر کمربند و راه

از سال ۲۰۰۴ «انجمن پژوهشگران بازگشته از غرب» شروع به برگزاری «مجمع استراتژی جهانی برای شرکت‌های چینی» به منظور ترویج جهانی شدن تجار چینی و شرکت‌های آن کرده اند (Gao, 2018, 48). از سیزدهمین نشست ۲۰۱۴ میلادی تا شانزدهمین نشست در سال ۲۰۱۷ میلادی، موضوعات کنوانسیون‌ها همگی با راهبرد یک کمربند یک راه مرتبط بودند. در آخرین کنفرانس، تعداد شرکت کنندگان به حدود ۷۰۰ نفر رسید که از چهره‌های برجسته تجارت جهانی و سایر تخصص‌ها بودند و از بسیاری از کشورها مانند ایالات متحده، بریتانیا، کانادا، فرانسه، روسیه و همچنین کشورهای مشارکت کننده در کمربند و راه مانند قزاقستان در آن حضور داشتند.

 

۳.۱. ایجاد فضای مساعد بین‌المللی با فعالیت‌های تبلیغاتی و تبادل نیروی انسانی

در حوزه دیپلماسی عمومی، قدرت نرم و قدرت سخت، دپارتمان جبهه کاری متحد از نخبگان مذهبی غیرحزبی در چین خواسته است تا از سیاست‌ها و تبلیغات حزب کمونیست حمایت کنند و به آن بپیوندند. چراکه اکثر کشورهای مشارکت کننده در کمربند و راه از چالش پیچیدگی‌های قومی-مذهبی رنج می‌برند. به عقیده مقامات حزب کمونیست، بسیج مردم مذهبی چین این قدرت را دارد تا مردم مذهبی سایر کشورها را نسبت به منافع متقابل کمربند و راه متقاعد کند و درک آنها را به وسیله فرهنگ‌های مذهبی افزایش دهد. به همین ترتیب، دپارتمان جبهه کاری متحد کمیته حزب استان ژجیانگ برنامه ای را برای ایجاد «فدراسیون دانشگاه‌های کمربند و راه راه اندازی کرده تا تحقیقات مشترک، توسعه منابع انسانی و تبادل اعضای هیات علمی با موسسات تحقیقاتی در ژجیانگ و همتایان آن در کشورهای مشارکت کننده را بیش از پیش تقویت کند (Yang, 2016, p. 85).

علاوه بر ماموریت‌ها تعریف شده که قسمتی از آنها در بخش قبل پرداخته شد، دپارتمان جبهه کاری متحد، گروه‌‌‌های هدف و روش‌های تاثیرگذاری متناسب هر یک را نیز تعریف کرده است که در ادامه به بخشی از آن پرداخته می‌شود. طی سال‌های گذشته، ابتکار کمربند و راه شی جین پینگ چنان در گفتمان و فعالیت‌های برون مرزی چین مطرح بوده که تقریباً غیرممکن است آن را از سیاست خارجی کلی چین متمایز کنیم. پکن هدف این ابتکار را افزایش رفاه اقتصادی از طریق ایجاد پیوندهای فیزیکی در سراسر جهان اعلام داشته است، اما پژوهشگران غربی معتقدند که هدف واقعی این راهبرد، ایجاد زیرساخت نیست، بلکه ایجاد نظم جهانی جدید است که چین در آن شکوفا می‌شود، قدرت هژمونیک آمریکا را به چالش می‌‌‌کشد و بر آن حکومت می‌کند (Rolland, 2017). به عبارتی، این پژوهشگران استدلال می‌کنند که راهبرد کمربند و راه سکوی پرشی برای دستیابی به «رویای چین برای جوان سازی ملت چین» و نه همکاری اقتصادی متقابل و برد برد است. لذا وظیفه دپارتمان جبهه کاری متحد در این راهبرد کلان، مدیریت کارزاری تاثیرگذار برای نفوذ حزب کمونیست چین در امتداد این راهبرد و در ادامه سراسر جهان است (Rolland, 2019).

حزب کمونیست چین در تلاش بوده تا در راستای اجرایی‌کردن راهبرد کمربند و راه به مقابله با تبلیغات کشورهای غربی نیز پرداخته و قدرت نرم خود افزایش دهد. لذا گروه‌های هدف دپارتمان کاری جبهه متحد در راهبرد کمربند و راه رسانه‌های بین‌المللی، دانشگاه و تاجران تعریف شده‌اند که باید مورد توجه قرار گیرند. در این راستا، مجموعه‌ای از پلتفرم‌های خاص مرتبط با «همکاری کمربند و راه» برای هر یک از آنها ایجاد شده است.

رسانه‌ها و حمایت از ابتکار یک کمربند یک راه

رسانه‌های چینی توسط حزب برای انتشار روایت خیرخواهانه و مثبت راهبرد یک کمربند یک راه از طریق شیوه‌های مختلفی که دپارتمان مرکزی تبلیغات کنترل می‌کند مورد استفاده قرار می‌‌‌گیرند. بر این اساس می‌توان سه دسته رسانه را دسته بندی کرد (Gitter, 2017):

• دسته اول رسانه‌های چاپی را در برمی‌‌‌گیرد که اطلاعات مرتبط با دولت به زبان‌های خارجی منتشر می‌کند، از جمله چاینا دیلی. این اطلاعات بعضا در نشریات بین‌المللی مشهوری نظری واشنگتن پست و تلگراف تحت عنوان «رصد چین» بازنشر داده می‌شود که در مجموع می‌تواند به محبوبیت این ابتکار کمک کند.
• دسته دوم رسانه‌های بصری از جمله تولید فیلم، کلیپ‌های ویدئویی، ایستگاه‌های تلویزیونی و رادیویی را دربرمی‌گیرد. در آستانه مجمع بین‌المللی «کمربند و راه» در ماه مه ۲۰۱۷، کلیپ‌های ویدیویی تولید شد که از جمله، کودکان انگلیسی‌زبان را نشان می‌داد که سرود‌هایی را در تمجید یک کمربند یک راه می‌خواندند. سی جی تی وی نیز در سال ۲۰۱۶ شروع به پخش مجموعه ای از مستندهایی کرد که دستاوردهای خیره کننده کمربند و راه را در سراسر جهان به نمایش می‌گذاشت.
• دسته سوم رسانه‌های دیجیتال مانند وب سایت‌ها و رسانه‌های اجتماعی (از جمله توییتر، فیس بوک و یوتیوب) را در برمی‌‌‌گیرد که البته در چین مجاز نیستند. یک وب سایت شین هوا که به طور خاص به اخبار مرتبط با کمربند و راه اختصاص داده شده در مارس ۲۰۱۷ راه اندازی شد و مطالب آن به زبان‌های انگلیسی، عربی، فرانسوی، اسپانیایی و روسی قابل دسترسی است. همچنین حساب‌های توییتری فعال زیادی وجود دارد که به تمجید و انتشار اخبار در خصوص دستاوردهای این راهبرد می‌پردازند. البته دیپلمات‌های جوان چینی نیز به صورت فعال در شبکه‌های اجتماعی حضور دارند و مطالب تاثیرگذاری را در میان کشورهای مقصد خود به اشتراک می‌گذارند.

علاوه بر تکنیک‌های معمول انتشار بین‌المللی، دپارتمان مرکزی تبلیغات در کنار دپارتمان جبهه کاری متحد با شناسایی ظرفیت‌های رسانه‌‌ای کشورهای مختلف، موضوعات همکاری مشترکی را ذیل کمربند و راه دنبال کرده اند. در واقع همکاری رسانه‌ای نقش مهمی را برای ارائه تصاویر مثبت به کشورهای مشارکت کننده در این راهبرد ایفا می‌کند. هدف تماس مستقیم با روزنامه‌نگاران و رسانه‌های خارجی به منظور ایجاد و پرورش مجموعه‌ای از دوستان برای تعریف زمینه‌های مشترکی صورت می‌گیرد تا محتواهای ساخته شده توسط چین یا به صورت مشترک را از طریق رسانه‌های محلی منتشر کنند.

برخی از همکاری‌هایی که چین در حوزه رسانه ای یک کمربند یک راه تعریف کرده است عبارتند از:۱.۲. اتحادیه همکاری رسانه ای کمربند و راه

این اتحادیه در آوریل ۲۰۱۶ توسط اداره اطلاعات شورای دولت راه اندازی شد. هدف این اتحادیه رسانه‌‌‌ای، گردآوری منابع، تشویق تولید برنامه مشترک، انتشار، بازاریابی و ارائه مشترک «روایت‌های معتبر، دقیق، الهام‌بخش و جذاب کمربند و راه» است. از مارس ۲۰۱۷، ۴۳ سازمان رسانه ای جهانی به آن پیوسته اند که غالبا شرکت‌های رسانه‌ای و کانال‌های تلویزیونی کشورهای در حال توسعه در امتداد کمربند و راه هستند، اما برخی دیگر از رسانه‌های مطرح نظیر National Geographic، Discovery Channel و Channel News Asia نیز به این اتحادیه پیوسته‌‌‌اند (Brady, 2008).

علاوه بر محتواهای رسانه ای که در اختیار اعضای این اتحادیه قرار می‌‌‌گیرد، بورسیه‌ها و برنامه‌های آموزشی نیز برای روزنامه نگاران کشورهای کمربند و راه نیز تخصیص داده شده است. برای مثال، «برنامه بورسیه دانگ فانگ»، به طور مشترک توسط چاینا دیلی، دانشگاه مطالعات بین‌المللی شانگهای و دانشگاه تجارت و اقتصاد بین‌المللی میزبانی و توسط خطوط هوایی چین شرقی حمایت مالی می‌شود. به عنوان مثال در سال ۲۰۱۸ میلادی، سردبیران و خبرنگاران ارشد ۱۲ کشور کمربند و راه در یک برنامه آموزشی ۲۶ روزه شرکت کرده‌‌‌اند تا «درکی کامل از توسعه چین در دوره جدید به دست آورند.» (Zhou, 2018).

 

انجمن‌های همکاری رسانه‌ای کمربند و راه

از سال ۲۰۱۴، پیپلز دیلی، چهار «انجمن همکاری رسانه ای کمربند و راه» را راه‌‎اندازی کرد که شامل بیش از ۴۶۰ روزنامه نگار از ۱۲۶ کشور است. در همین راستا، شی جین پینگ نامه ای تبریک به شرکت‌کنندگان در مجمع ۲۰۱۶ ارسال کرد که نشان‌دهنده اهمیت سیاسی آن برای حزب کمونیست چین است. او در نامه خود نوشت که رسانه‌ها «نقش بی بدیل در انتشار اطلاعات، اعتماد متقابل و اجماع دارند… امیدوارم رسانه‌ها در کشورهای مختلف از این بستر به خوبی استفاده کنند تا نقش فعالی در ساخت کمربند و راه بر عهده گیرند.» ( Defang, 2015)

یانگ ژنوو، رئیس پیپلز دیلی نیز عنوان کرد که هدف از این انجمن «تدوین یک راه سریع اطلاعاتی، از بین بردن موانع، گسترش دایره دوستان و تشکیل یک حلقه متمرکز فرهنگی» خواهد بود. در طول مجمع سپتامبر ۲۰۱۷، یانگ راه‌اندازی «مرکز همکاری رسانه‌ای یک کمربند و راه» و «پروژه گزارش مشترک فرامرزی» را با هدف «تقویت همکاری بین رسانه‌های داخلی و بین‌المللی در مسیر کمربند و راه» اعلام کرد. (People’s Daily, 2017) یادداشت تفاهم و بیانیه مشترک با ۳۶ رسانه از ۲۶ کشور تحت این چارچوب امضا شده است.

 اتحاد خبری کمربند و راه 

«اتحادیه خبری کمربند و راه» ایده‌‌‌ای که از شورای دولت و حزب کمونیست در آوریل ۲۰۱۶ نشأت گرفت، اولین بار توسط سی سی تی وی در جریان مجمع یک کمربند یک راه در مه ۲۰۱۷ راه اندازی شد. مجمعی با مأموریت «کمک به سازمان‌های رسانه‌ای کلیدی در کشورهای مسیر یک کمربند و راه». در ابتدا شامل ۶۳ عضو از ۳۵ کشور بود که به تدریج به تعداد اعضای آن افزوده شد. هر چند این اتحادیه برای دو سال بعد چندان فعال نبود و در دومین مجمع یک کمربند یک راه در آوریل ۲۰۱۹ تحت عنوان «شبکه خبری کمربند و راه» مجددا متولد شد تا به عنوان بستری برای به اشتراک گذاری اطلاعات، مبادلات و همکاری، توزیع اخبار و انتشار محتوا در میان رسانه‌ها امتداد کمربند راه به فعالیت بپردازد. درنتیجه، اعضای آن به ۱۸۲ عضو از ۸۶ کشور افزایش یافت. (People’s Daily, 2017) شی جین پینگ نامه ای تبریک به جلسه شورای افتتاحیه این شبکه ارسال کرد که توسط رئیس اداره تبلیغات مرکزی، هوانگ کونمینگ قرائت شد.

البته نباید از این نکته غافل شد هنگامی‌که پلتفرم‌های جدید برای همکاری رسانه‌های بین‌المللی قادر به محقق ساختن اهداف مورد نظر برای تعمیق همکاری و ایجاد تصویری مطلوب از راهبرد یک کمربند یک راه نباشد، دپارتمان تبلیغات مرکزی از مجامع بین‌المللی موجود برای جمع آوری شرکای رسانه ای بالقوه استفاده می‌کند. به عنوان مثال، در خلال اجلاس رسانه‌های آسیایی ۲۰۱۷ که در چینگدائو برگزار شد، لیو یاندونگ معاون نخست وزیر و رئیس سابق دپارتمان جبهه کاری متحد در سخنان افتتاحیه خود تاکید کرد که «همکاری رسانه ای بخش مهمی از تعمیق همکاری‌های منطقه ای و همکاری در پروژه‌هایی مانند کمربند و راه است.»

 دانشگاه‌‌‌ها و مراکز پژوهشی مخصوص پروژه جاده ابریشم

شی جین پینگ در سخنرانی خود در مجمع جاده ابریشم ورشو در ژوئن ۲۰۱۶، اندیشکده‌ها و مراکز پژوهشی را به ایفای «نقش پیشرو» در پیشبرد راهبرد یک کمربند یک راه، ایفای نقش «مشاور و دستیار دولت» در برنامه‌ریزی سیاست‌ها و طراحی سازوکار‌های مناسب و «پل سازی» بین سطح سیاسی و افکار عمومی توصیه کرد. بسیاری از مراکز پژوهشی جدید ذیل کمربند و راه در دانشگاه‌ها و اندیشکده‌های چین نیز به منظور توسعه آگاهی در خصوص کشورهای کمربند و راه و حمایت از سیاست‌های رهبری مرکزی حزب ایجاد شده‌اند. (Li, 2017) همکاری‌های بین‌المللی نیز عمدتاً تحت نظارت دپارتمان روابط بین‌الملل کمیته مرکزی حزب کمونیست چین در حال توسعه بوده است. مرکز چینی مطالعات جهان معاصر به عنوان دبیرخانه ملی برای توسعه فعالیت‌های اطلاع رسانی پژوهش‌های انجام گرفته در اتاق‌های فکر و مراکز تحقیقاتی کشورهای امتداد کمربند و راه عمل می‌کند.

به نظر می‌رسد اهداف بسترهای جدید همکاری دانشگاهی در امتداد یک کمربند یک راه سه حوزه عمده را دربرگیرد: اول، مانند آنچه در مبحث قبل یعنی جامعه هدف روزنامه نگاران و جامعه رسانه ای مطرح شد، به منظور تأثیرگذاری و شکل دادن به برداشت‌های روشنفکران کشور مقصد صورت می‌‌‌گیرد؛ به نحوی که آن‌‌‌ها یک کمربند یک راه را به عنوان یک طرح مثبت و سودآر و نه تهدید تحلیل کنند؛ دوم، دستیابی به دانش، مهارت‌ها و فناوری‌های مورد مطالعه در مراکز تحقیقاتی و آزمایشگاه‌های دانشگاه‌های خارجی؛ و سوم، تعامل گسترده‌‌‌تر در نظام آموزشی جهانی (به ویژه در کشورهای در حال توسعه و امتداد کمربند و راه) به عنوان تلاشی طولانی‌مدت برای شکل‌دهی و تأثیرگذاری بر نحوه آموزش نسل‌های آینده نخبگان محلی و ایجاد هنجارها و قوانین جدید پژوهشی.

برخی از این بسترهای همکاری دوجانبه یا چند جانبه حزب کمونیست و دپارتمان کاری جبهه متحد برای تاثیرگذاری بر جوامع دانشگاهی و پژوهشی کشورهای امتداد یک کمربند یک راه عبارتند از:

1. شبکه اندیشکده‌های جاده ابریشم: این شبکه یکی از شش عضو «ائتلاف جهانی شبکه اندیشکده‌‌‌ها برای همکاری جنوب-جنوب»است که به طور مشترک توسط دفتر سازمان ملل برای همکاری جنوب-جنوب در سال ۲۰۱۶ راه اندازی شده است (CPC News, 2016).
2. اندیشکده تحقیق و توسعه بین‌المللی یا رندی: چین و پاکستان در سال ۲۰۱۵ میلادی این اندیشکده را برای همکاری‌‌‌های تحقیقاتی دو جانبه راه اندازی کردند. بر اساس بیانیه مطبوعاتی منتشر شده توسط دفتر اسلام آباد موسسه پاکستان چین، اتاق فکر تازه تاسیس “تحقیق و توسعه بین‌المللی” دو رئیس مشترک خواهد داشت. مادام ژائو بایگه، وزیر سابق و در حال حاضر عضو پارلمان و نایب رئیس کمیته روابط خارجی کنگره ملی خلق‌چین‌‌ و سناتور مشاهد حسین رئیس این اندیشکده تحقیقاتی هستند.
3. شبکه مطالعات کمربند و راه: این شبکه ذیل دپارتمان کاری جبهه متحد به منظور بررسی و رصد اندیشکده‌های بین‌المللی در خلال دومین مجمع کمربند و راه پکن در ۲۴ آوریل ۲۰۱۹ با ۱۶ عضو موسس طراحی و تاسیس شده است.
4. اتحادیه دانشگاهی جاده ابریشم : که توسط دانشگاه شیان جیائوتونگ در ۲۲ مه ۲۰۱۵ در حاشیه یک نمایشگاه همکاری آموزشی برای کشورهای حاشیه جاده ابریشم راه اندازی شد و در ابتدا شامل ۲۰ دانشگاه از ۲۲ کشور بود.
5.  کنسرسیوم پزشکی قانونی جاده ابریشم: هر چند این کنسرسیوم اسما به عنوان یک بستر برای کارشناسان پزشکی قانونی چینی و خارجی برای تبادل نظر عمل می‌کند. با این حال، دستاوردهای بالقوه آن فراتر از تبادلات آکادمیک ساده در میان کارشناسان کشورهای کمربند و راه است. به عنوان مثال، در طی سومین کنفرانس بین‌المللی این کنسرسیوم، پروفسور هنری سی لی از اعضای آن عنوان کرد که این کنسرسیوم به دنبال آن است تا «یک پایگاه داده مشترک دی ان ای برای کمک به حل بهتر پرونده‌های جنایی ایجاد کنند» (Belt and Road Portal, 2018).
6.  اتحادیه دانشگاهی کمربند و راه(و یا اتحادیه آموزش عالی کمربند و راه): این اتحادیه در ۱۷ اکتبر ۲۰۱۵ توسط دانشگاه لانژو، دانشگاه فودان، دانشسرای عالی پکن و دانشگاه ملی فدرال اورال روسیهأسیس شد. این دانشگاه از ۴۷ دانشگاه عضو از ۸ کشور به ۱۲۶ دانشگاه از ۲۵ کشور گسترش یافته است و در حال افزایش دامنه مشارکت‌های بین‌المللی خود است.
7. کنسرسیوم دانشگاهی جاده ابریشم دریایی قرن بیست و یکم: (۷۶) جلسه افتتاحیه این کنسرسیوم در تاریخ ۲۰ اکتبر ۲۰۱۸ به میزبانی دانشگاه شیامن برگزار شد. رسماً از ۶۶ دانشگاه (از جمله ۳۶ دانشگاه چینی) از ۱۵ کشور در امتداد جاده ابریشم دریایی تشکیل شده است. نگاهی دقیق تر به دانشگاه‌های عضو نشان می‌دهد که عضویت بر اساس موقعیت جغرافیایی نبوده و کشورهایی نظیر ایالات متحده، فرانسه، بریتانیا ، ژاپن و کره جنوبی از اعضای مشارکت کننده هستند. این کنسرسیوم متعهد به توسعه همکاری‌های بین‌المللی در زمینه آموزش پرسنل و نوآوری‌های تکنولوژیکی و پیشگام شدن در اجرای استراتژی توسعه جاده ابریشم دریایی قرن ۲۱ است (Xiamen University, 2017).

جالب این جاست که فهرست اتحادهای دانشگاهی کمربند و راه مداوما در حال افزایش است. علاوه بر موارد معدودی که در بالا ذکر شد، برخی از اتحادها به طور خاص به یک حوزه خاص اختصاص داده شده اند، مانند اتحادیه جهانی دانشگاه‌های نساجی کمربند و راه، کنسرسیوم بین‌المللی دانشگاه معماری کمربند و راه، اتحاد نوآوری هوافضا کمربند و راه و غیره. Translation is too long to be saved

از دیگر اهداف ایجاد این اتحادیه‌ها تشویق دانشگاه‌های چینی برای «همکاری و مبادلات پیوسته با همتایان خود در کشورهای کمربند و راه» است. همچنین توسعه تدریجی این همکاری‌های بین‌المللی به‌عنوان ابزاری دیده می‌شود که روابط مردم با مردم را در امتداد یک کمربند یک راه عمق می‌بخشد و «نیروهای حامی بالقوه» را در این کشورها پرورش می‌‌‌دهد (Ministry of Education, 2016). همه این‌‌‌ها به موفقیت راهبرد یک کمربند یک راه در بعد نرم افزاری کمک خواهد کرد. به عبارتی برنامه آموزشی در نظر گرفته شده، مبتنی بر همان اصولی است که سایر فعالیت‌های دپارتمان جبهه کاری متحد را خارج از کشور هدایت می‌کند: این همکاری‌ها طراحی شده تا پژوهشگران و محققان خارجی را برای حمایت و ترویج اهداف سیاست خارجی چین به صورت عام و طرح یک کمربند یک راه به صورت خاص تشویق کند. نهادها و سازمان‌‌‌های مختلف در پیشبرد این اهداف با دپارتمان کاری جبهه متحد همکاری می‌کنند و به عبارتی پیشبرد این سیاست «وظیفه همه نهادهای حزبی-دولتی-نظامی حزب کمونیست چین» است (Brady, 2019).

در مورد همکاری آموزشی، عنوان «کمربند و راه» یا «جاده ابریشم» می‌‌‌تواند به عنوان راهکار بازاریابی استفاده شود که قادر است مشتریان جدید را برای تعامل با چین در مورد موضوعاتی فراتر از آموزش جذب کند. در عصری زندگی می‌کنیم که مرز بین مبادلات دانشگاهی و انتقال دانش فنی و صنعتی غیر قابل تفکیک است، به ویژه که برخی از شرکت‌های تجاری چینی نیز به طور فعال در تعدادی از این اتحادهای دانشگاهی مشارکت دارند. همچنین در درازمدت، تلاش‌های پکن برای استانداردسازی آموزش در امتداد جاده‌های ابریشم نیز می‌تواند آیین‌نامه رفتاری آینده را که توسط دانشگاه‌های منطقه دنبال می‌شود، بازتعریف کند؛ به‌ویژه رویکردآنها به مدیریت داده‌ها، یکپارچگی پژوهش، اخلاق، دسترسی آزاد و آزادی آکادمیک.

 جامعه تجاری کمربند و راه

همراه با رسانه‌‌‌های خارجی و محیط آکادمیک، جامعه تجاری نیز یکی از اهداف پکن و دپارتمان جبهه کاری متحد محسوب می‌شود که می‌‌‌توان از آن برای تاثیرگذاری بر محیط شناختی جامعه بین الملل استفاده کرد و تصویری مثبت از یک کمربند یک راه به وجود آورد. البته در اینجا، دپارتمان کاری با قوانین و هنجارهای مشخصی سروکار دارد که چین با آن بیگانه نیست. به عبارتی جهان شرکت‌های بین‌المللی برای دهه‌ها پرورش یافته و به وعده‌های سودآوری که بازار عظیم چین و اقتصاد رو به رشد آن ارائه می‌دهد، اطمینان پیدا کرده است. لذا دپارتمان کاری جبهه متحد از اقشار مختلفی می‌تواند برای اهداف مورد نظر خود بهره بگیرد. به عنوان مثال می‌‌‌تواند از جوامع تجاری محلی در کسوت گروه‌های لابی استفاده کند که نمایندگان دولتی خود را تشویق می‌‌‌کنند تا از سیاست‌های تعامل با چین حمایت کنند.

اکنون مضامین مشابهی پیرامون یک کمربند یک راه رواج یافته است. برای جامعه تجاری در سراسر جهان، روایت مربوط به این راهبرد به طور کلی یکی از فرصت‌های پول‌سازی است که نباید از دست داده شود. هدف دپارتمان جبهه کاری متحد اطمینان نسبت به این موضوع است که پیام‌های پکن در مورد «نیات صلح‌آمیز، مزایای روابط اقتصادی نزدیک‌تر، آسیب اقتصادی ناشی از عدم همکاری» توسط «چهره‌ها و صداهای» محلی به جامعه بین‌المللی و دولت‌ها منتقل شود و در نتیجه به مشروعیت بیشتر کمربند و راه منجر شود (Hamilton & Joske, 2018).

نتایج مورد انتظار دپارتمان جبهه کاری متحد در قبال جامعه تاجران و بخش‌های اقتصادی امتداد یک کمربند و راه به دو دسته تقسیم می‌شوند: اول، جذب کسب‌وکارهای خارجی برای کار در پروژه‌های کمربند و راه، به‌ویژه در بخش‌هایی که شرکت‌های چینی فاقد خبرگی لازم هستند (مانند خدمات مالی و یا برخی از ارائه‌دهندگان تخصصی فناوری). دوم، پرورش بازرگانان محلی و بازیگران برجسته اقتصادی برای دسترسی بیشتر به سیاستمداران و کارمندان عالی رتبه کشورهای کمربند و راه (Hála, 2019). فرآیند تصویرسازی از همکاری در یک کمربند یک راه از طریق سازوکارهای متعددی انجام می‌شود که از جمله آنها می‌توان به تاسیس انجمن‌هایی برای ارتقای تجارت بین‌المللی، شوراهای تجاری جاده ابریشم و اتاق‌های بازرگانی جاده ابریشم اشاره داشت.

همانطور که «اتحادیه‌های کمربند و راه» متعهد به ارتقای همکاری بین‌المللی با روزنامه نگاران و دانشگاهیان امتداد یک کمربند یک راه هستند، انجمن‌های تجاری راه ابریشم به طور فعال تلاش می‌کنند تا بازرگانان برجسته جهانی را گردهم آورند و آنها را به همکاری با شرکای چینی ترغیب کنند. جری گروت معتقد است که «اتاق‌های بازرگانی چهره اثربخشی برای تعامل با خارجی‌ها ارائه می‌دهند، در حالی که انجمن‌ها به دپارتمان جبهه کاری متحد اجازه می‌‌‌دهند تا محتاطانه جنبه‌‌‌های سیاسی را مدیریت کند» (Groot, 2018) در ادامه به برخی از این نهادها و شوراها پرداخته می‌شود:

1. شورای چینی ارتقای تجارت بین‌المللی: بر اساس گزارش‌های منتشر شده، این شورا در دهه ۱۹۵۰ تاسیس شد تا ابزاری برای بسیج افراد برجسته بین‌المللی در حمایت از همکاریهای تجاری با چین باشد. اهداف این شورا به دو صورت توصیف می‌شود: ۱) متقاعد کردن بازرگانان در کشورهای غیرکمونیستی مبنی بر اینکه تحریم‌های استراتژیک تجارت با متحدان چین برای منافع خودشان مضر است. و ۲) توسعه روابط تجاری با کشورهای غیرکمونیستی. (CIA Report, 1957) بدیهی است که این اهداف از سال ۱۹۵۷ تکامل یافته اند، اما این شورا نقشی مهم برای تاثیرگذاری بر بازرگانان مهم خارجی در مسائل مربوط به تجارت و سرمایه گذاری برعهده دارد. با به قدرت رسیدن نسل پنجم نخبگان چینی، وظیفه این شورا خدمت به اهداف یک کمربند یک راه و حمایت از جوامع تجاری به عنوان «نیروی محرک در پیشبرد کمربند و راه» تعریف شده است. شورای چینی ارتقای تجارت بین‌المللی، همچنین به عنوان دبیرخانه اتاق‌های بازرگانی چین عمل می‌کند.
2. اتاق بازرگانی بین‌المللی جاده ابریشم: در میان انجمن‌های تجاری، اتاق بازرگانی بین‌المللی جاده ابریشم یکی از فعال ترین واحد‌ها به شمار می‌رود که بر اساس وب‌سایت خود، ۱۱۰ عضو از ۷۵ کشور را شامل می‌‌‌شود و «جامعه‌ای از منافع مشترک و مسئولیت‌های مشترک را تشکیل می‌دهد که به دنبال یک آینده مشترک» با هدف «ایجاد پل ارتباطی بین شرکت‌ها و دولت‌ها» است. شرکای دانشگاهی این نهاد عبارتند از: دانشگاه شیان جیائوتنگ، دانشگاه پلی تکنیک شمال غرب، دانشگاه شمال غرب، دانشگاه چانگ آن و دانشگاه شانشی (SRCIC, 2019).
3. اتحاد صنعتی و تجاری کمربند و راه: اتحاد صنعتی و تجاری کمربند و راه، اعضای بین‌المللی خود از کشورهای امتداد یک کمربند یک راه راا فعالانه تشویق می‌کند تا در این راهبرد کلان مشارکت داشته باشند، اشتراک گذاری اطلاعات و تطبیق پروژه‌ها را تسهیل کنند، و ابتکار کمربند و راه را با استراتژی ساخت چین ۲۰۲۵ پیوند دهند.» (China Daily, 2016).
4. اتحاد کمربند و راه اتاق‌های بازرگانی بین‌المللی: ۱۲۲ اتحادیه کمربند و راه اتاق‌های بازرگانی بین‌المللی متشکل از ۳۶ اتاق بازرگانی داخلی و ۳۵ اتاق بازرگانی خارجی است. فعالیت‌های بین‌المللی این اتحادیه بسیار محدودتر از اتاق بازرگانی بین‌المللی جاده ابریشم به نظر می‌رسد.
5. اتاق کل بازرگانی کمربند و راه: با تکیه بر شهرت و موقعیت تجاری هنگ کنگ، گروهی از سرمایه گذاران چینی و بین‌المللی، «اتاق کل بازرگانی کمربند و راه» را در سال ۲۰۱۷ راه اندازی کردند. هدف اتاق کل بازرگانی عمومی کمربند و راه، ترویج روابط نزدیک تر و تجارت چین از طریق هنگ کنگ با کشورهای آسیای جنوب شرقی است. مقامات چینی تاسیس این اتاق را به عنوان مکملی برای ارتباطات مسیر یک کمربند یک راه عنوان کرده اند.
6. انجمن جهانی کمربند و راه: این انجمن شامل «اتاق‌های بازرگانی، انجمن‌های صنعتی، آژانس‌های ترویج سرمایه‌گذاری و اندیشکده‌های مختلف» است که مجموعاً ۱۱۰ عضو از ۲۹ کشور جهان را تشکیل می‌دهد. این انجمن ماموریت خود «حمایت از پیشرفت ابتکار یک کمربند یک راه از طریق هنگ کنگ و با گرد هم آوردن سازمان‌های محلی و بین‌المللی متعهد به این راهبرد و کمک به آنها برای اتصال و ایجاد فرصت‌های تجاری متقابل» تعریف کرده است (State Council Information Office, 2018).
7. انجمن بین‌المللی جاده ابریشم: این انجمن شاخه ای از «مجمع مالی بین‌المللی» است که در سال ۲۰۰۳ در پکن با مأموریت «ایجاد گفت‌وگو و ارتباطات منظم در بالاترین سطح و انجام تحقیقات در مورد مسائل مالی جهانی» تاسیس شد. انجمن بین‌المللی جاده ابریشم در جریان کنفرانس سالانه مجمع مالی بین‌المللی در سال ۲۰۱۶ ایجاد شد و دربرگیرنده «رهبران سیاسی سابق، کارشناسان، دانشمندان، مؤسسات اقتصادی و مالی، و کارآفرینان برجسته از کشورهای شرکت کننده در ابتکار یک کمربند یک راه» است. این انجمن تلاش دارد تا «اعتماد متقابل را تقویت کند و با پیشبرد «روح جاده ابریشم» صلح و همکاری، گشایش و دربرگیری، یادگیری متقابل و سود متقابل و نتایج برد-برد ایجاد کند. انجمن بین‌المللی جاده ابریشم با به رسمیت شناختن و اجماع در مورد ارزش‌های اصلی ابتکار یک کمربند یک راه قصد دارد سازوکاری را فراهم کند تا همکاری و گفت‌وگوی غیردولتی را بیش از پیش تقویت کند (Central Banking, 2018).

 

جمع بندی

جمهوری خلق چین برای پیشبرد طرح خود در ابتکار یک کمربند و یک راه اقدام به طراحی یک راهبرد کرده است که درآن جمع آوری اطلاعات و سیاست­گذاری، همکاری اقتصادی و ایجاد فضای مساعد بین المللی از طریق رسانه­های مشترک، دانشگاه­ها و مراکز پژوهشی و جامعه تجاری مشترک با کشورهای هدف صورت می­گیرد. نکته حائز اهمیت برای جمهوری اسلامی ایران این است که به چه میزان در این طراحی (در راستای منافع خود در ابتکار یک کمربند یک راه) نقش بازی می­کند.

ایران به منظور بهره­مندی هرچه بیشتر از ابتکار یک کمربند و یک راه و قرارداد ۲۵ ساله می­بایست زیرساخت­های لازم برای همکاری را با توجه به طراحی فوق الذکر تدارک ببیند یا ارتقا بدهد. یکی از مهّمترین زیرساخت­ها وجود نهادهای پژوهشی و دانشگاهی مشترک بین ایران و چین برای تحقق اهداف زیر است:

• پیوستن به شبکه دانشگاه، پژوهشکده­ها و اندیشکده­های موجود بین کشورهای مختلف ابتکار کمربند و راه همچون «شبکه اندیشکده‌های جاده ابریشم»، «اتحادیه دانشگاهی جاده ابریشم» و «شبکه مطالعات کمربند و راه».
• اقدام پژوهشگران ایرانی و چینی به مطالعات میدانی مشترک در خصوص ظرفیت­های همکاری طرفین با توجه به چالش­ها و فرصت­های موجود میدانی.
• اقدام به تبادل نیروی انسانی در حوزه­های مختلف علمی جهت شناخت ظرفیت طرفین.
• تعریف پروژههای علمی تحقیقاتی در صنایع مختلف
• طراحی ایده همکاری دانشگاه­های ایرانی و چینی در حوزه­های مختلف تجاری، اقتصادی، مدیریت و غیره.
• ارائه سیاست­های پیشنهادی به بخش عمومی و بخش خصوصی ایران و چین.
• برسی مسایل و مشکلات حقوقی تجار دو کشور
• مطالعه و ایجاد ساختار داوری حقوقی دو کشور
• اموزش حقوق و قانون تجارت چین برای تجار ایرانی
• اموزش حقوق و قانون تجارت ایران برای تجار چینی

سطح همکاری فوق الذکر به منظور درگیر کردن نخبگان دانشگاهی و سیاسی در همکاری بین ایران و چین است. با این حال، برای همکاری بین دو کشور لازم است که افکار عمومی دو کشور (به خصوص ایران) درباره فواید آن برای منافع ملی ایران قانع شود. به همین منظور، وجود رسانه ­های مشترک مخصوص طرح یک کمربند و یک راه لازمه بعدی است تا اهداف زیر تحقق بیابد:

• پیوستن به شبکه­ های رسانه­ای بین المللی یک کمربند و یک راه همچون اتحاد خبری کمربند و راه و انجمن‌های همکاری رسانه‌ای یک کمربند و راه.
• اقناع و اطلاع رسانی به افکار عمومی و اقشار مختلف اجتماعی و بخش خصوصی ایران درباره ظرفیت­های موجود درباب همکاری بین ایران و چین در راستای منافع ملی کشور.
• مقابله با اخبار غلط و پروپاگاندای رسانه­ های معاندین با جایگزین کردن اطلاعات درست، جذاب و اقناع افکار عمومی در شبکه ­های اجتماعی، تلویزیونی، ماهواره­ای و سایر رسانه­ ها.

علاوه بر نخبگان دانشگاهی، نخبگان سیاسی و افکار عمومی، جامعه تجاری کشورهای در مسیر ابتکار یک کمربند و یک راه نیز مهّم­ترین هدف بعدی هستند که چینی­ها از طریق اتحادیه کمربند و راه اتاق‌های بازرگانی بین‌المللی، اتحادیه صنعتی و تجاری کمربند و راه، انجمن جهانی کمربند و راه، اتاق کل بازرگانی کمربند و راه و انجمن بین‌المللی جاده ابریشم به دنبال ساختارسازی مشترک بین المللی هستند. از این رو، برای بخش عمومی و بخش خصوصی ایران لازم و ضروری است که راه­های ورود به این سازمان­های مخصوص ابتکار یک کمربند و یک راه را شناسایی و اقدام کنند.